100 гадоў назад, 18 сакавіка 1918 г., у Дзень Парыжскай камуны ў сям’і аднаго з рабочых Добрушскай цэлюлозна-папяровай фабрыкі “Герой працы” нарадзіўся будучы беларускі (у тым ліку дзіцячы) пісьменнік і паэт, выпускнік Гомельскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя Героя Савецкага Саюза В.П. Чкалава Павел Кузьміч Прануза (Паўлюк Прануза). Радзімай яго была вёска Вылева Добрушскага раёна Гомельскай вобласці.
Яшчэ ў старэйшых класах Добрушскай СШ прыцягвалі ўвагу хлапчука творы беларускіх пісьменнікаў, асабліва паэтычныя зборнікі. Вялікая заслуга ў гэтым была і выдатнага школьнага настаўніка, які выкладаў беларускую мову і літаратуру. А калі пашчасціла пабыць на сустрэчы беларускіх пісьменнікаў з рабочымі фабрыкі, убачыць і паслухаць жывых класікаў Петруся Броўку, Міхася Лынькова і Кузьму Чорнага, дык цяга да паэзіі запаланіла здольнага вучня на ўсё жыццё. Менавіта таму ён пасля школы і паступіў на філалагічны факультэт нашага педінстытута, каб падвесці трывалы падмурак ведаў пад свой будучы светлы паэтычны гмах.
Афішыраваць свае вершы пачаў спачатку ў школьнай насценнай, затым у фабрычннай шматтыражнай газетах. У педінстытуце П. Пранузу давялося нават вучыцца з маладымі паэтамі Кастусём Кірэенкам, Міколам Сурначовым і Леанідам Гаўрылавым.
Як і мноства “новенькіх” выпускнікоў Гомельскага педагагічнага інстытута імя В.П. Чкалава, яшчэ не паспеўшы налюбавацца дыпломам, нарадавацца яму, добраахвотнікам пайшоў ваяваць з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. І не выпускаў свой аўтамат да самога Рэйхстага, з цікавасцю чытаў на яго сценах запісы савецкіх салдат адваротнага зместу, чым у тых запісах, што пакінуты мужнымі і гераічнымі абаронцамі на сценах Брэсцкай крэпасці. Стаўшы сапраўдным паэтам яшчэ на філалагічным факультэце педінстытута, П. Прануза першы свой верш надрукаваў ужо на фронце (у газеце «Брянский фронт»).
З гэтай знакамітай чацвёркі даваенных студэнтаў педінстытута пашчасціла не прыняць у сябе варожыя кулі, а выпусціць мноства сваіх куль у фашысцкіх захопнікаў і акупантаў толькі дваім – К. Кірэенку і П. Пранузу.
Паэт выдаў у Мінску 25 кнігі агульнай колькасцю 1 255 900 экзэмпляраў. Найбольшым тыражом выйшла дзіцячая кніжка “Ручаёк” (1973) у перакладзе на рускую мову ‒ 1 мільён. Перакладчыкам яе быў рускі савецкі пісьменняк Іван Бурсаў. Да важнейшых з іх адносяцца: “Разгневаная зямля” (1946), “Добрай раніцы” (1951), “У дальнім раёне” (1954), “Мае землякі” (1957), “Родныя мясціны” (1968), “Мой аўтограф : Выбранае” (1988), “Рукі салдата” (1990), “Памяць, памяць…” (1994), “Акуніся ты ў крыніцу: Выбранае” (2003), 9 дзіцячых паэтычных зборнікаў і кніга “Маленькі Чжуцза : Апавяданні сучас. кіт. пісьменнікаў: Для сярэд. і ст. узросту” (1954). Пераклад з рускай мовы зрабіў сам паэт. Склаў і апублікаваў у 1986 г. зборнік вершаў свайго самага лепшага і знакамітага сябра Міколу Сурначова і ўспамінаў пра яго “Акопны спеў”.
Свае таленавітыя вершы паэт прысвяціў лепшым людзям г. Нясвіжа і самому гораду, у якім прайшоў самы большы перыяд яго працоўнага жыцця (1945 ‒ 1982); гераізму савецкіх салдат у барацьбе з нямецкімі захопнікамі; мірнай гераічнай працы сваіх суайчыннікаў. Найбольшай цеплынёй і мастацкасцю вызначаюцца яго вершы для дзяцей.
Вялікае значэнне і высокі ўзровень падрыхтоўкі настаўнікаў тагачасным педагагічным інстытутам імя В.П. Чкалава відаць на прыкладзе П.К. Пранузы. Як вынікае з папярэдняга абзаца, таленавіты настаўнік роднай мовы і літаратуры і выдатны беларускі пісьменнік і паэт быў верным свайму настаўніукаму абавязку аж 37 гадоў.
Член Саюза пісьменнікаў СССР з 1947 г.
Узнагароджаны ордэнамі славы ІІІ ступені, Айчыннай вайны ІІ ступені, медалямі і ганаровай граматай савета міністраў рэспублікі беларусь.
Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 470 ад 26 сакавіка 1998 г.
«Аб узнагароджанні П.К.Пранузы Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь».
САВЕТ МІНІСТРАЎ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ. ПАСТАНОВА № 470 ад 26 сакавіка 1998 г., г. Мінск
“Аб узнагароджанні П.К.Пранузы Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь” Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь
ПАСТАНАЎЛЯЕ: За вялікі ўклад у развіццё беларускай паэзіі і выхаванне маладога пакалення, актыўную грамадскую дзейнасць і ў сувязі з 80-годдзем з дня нараджджэння ўнагародзіць члена Саюза беларускіх пісьменнікаў Пранузу Паўла Кузьміча Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь.
Прэм’ер-міністрРэспублікі Беларусь С. Лінг.
У 2006 г. ушанаваны званнем “Ганаровы грамадзянін г. Нясвіжа”.
Памёр П. Прануза ў Мінску 14 сакавіка 2007 г., не дажыўшы да свайго 90-гадовага юбілею 1 год і 4 дні.
Паэт пакінуў шмат успамінаў пра сваю вучобу ў нашым педінстытуце і яго аднакурснікаў. У апошнія гады жыцця паміж паэтам і яго альма матар усталяваліся цесныя сувязі. Ён прыслаў некалькі пісьмаў загадчыку кафедры беларускай літаратуры прафесару І.Ф. Штэйнеру і музею-лабараторыі Ф. Скарыны (на здымку У. Чысціка аўтографы вершаў паэта пра беларускую мову, дасланыя ім у музей-лабараторыю Ф. Скарыны нашага ўніверсітэта для падрыхтаванай ужо 2-томнай хрэстаматыі сусветнай паэзіі паўтысячнадовага “Паэтычнага летапісу беларускай мовы”.
З больш падрабязным знаёмствам выдатных вершаў і ўспамінаў нашага аднаго з выдатнейшых выпускнікоў П.К. Пранузы можна азнаёміцца ў музеі-лабараторыі Ф. Скарыны ГДУ імя Ф. Скарыны інфармацыйна-аналітычнага аддзела, на кафедры беларускай літаратуры гэтай Скарынаўскай ВНУ, у рэспубліканскіх літаратуразнаўчых установах.
Наш знакаміты выпускнік, 100-годдзе якога не можа ўрачыста не адзначыцца ў нашым універсітэце, напісаў наступныя эпахальныя для Рэспублікі Беларусь і нашага ўніверсітэта вершы:
МАЯ ДАРАГАЯ СВЯТЫНЯ
Аклiкаюць мяне часта — дзед,
Для Радзiмы застаўся я сынам.
Я пакiнуў салдацкi свой след
Каля Мiнска, Варшавы, Берлiна.
Чую пошум зялёных дуброў
I калосся паспелага жыта.
Прыгадаю палеглых сяброў ‒
Нiбы куляю сэрца прашыта.
Тут я сеяў, тут я касiў,
Аб тым памяць мая не астыне.
Родны кут! Ты — надзея мая,
дзiвасiл,
http://www.sinyavokaya.ru/maya-daragaya-svyatynya
…У бліндажы, траншэі вузкай,
Хоць бой упарты бушаваў,
А роднай мовы беларускай
Ніколі я не забываў.
На гэтай мове калыханку
Спявала маці ў цішыні.
«За Беларусь!» – на грозным танку
Пісаў прад боем на брані.
А ў час кароткага прывалу,
Хоць стомлен, адпачыць бы рад,
Я зборнік з вершамі Купалы
Чытаў для землякоў-салдат.
Яшчэ ў Берліне былі напісаны паэтычныя радкі пра дарогі жыцця, праз якія давялося з 99-працэнтнай магчымацю загінуць прайсці:
Не экскурсантам, а салдатам,
Абпаленым агнём баёў,
З гранатамі ды аўтаматам
На дах рэйхстага я ўзышоў.
Глядзеў на ўсход я ў задуменні,
Здалёку бачыў родны край:
Палеткі ў зелені вясенняй,
Свой Гомель, па-над Сожам гай.
Зразумела, што ў той час не было часу, жадання, здароўя і іншых, драбнейшых магчымасцей напісаць усё гэта. Яно захавалася ў свядомасці паэта-патрыёта і напісана было ў наступным жыцядайным, перагаманосным перыядзе яго мірнай настаўніцкай працы!
Усё жыццё ён ганарыўся тым, што вучыўся ў Гомельскім педінстытуце імя Героя Савецкага Саюза Валерыя Паўлавіча Чкалава і падтрымліваў сувязь са сваёй Альма матар.
Два лісты нашага слаўнага выпускніка Паўла Кузьміча Пранузы ў наш універсітэт.
Паважаны Іван Фёдаравіч!
Прашу прабачэння, што затрымаўся з адказам на Ваша цікавае і нечаканае пісьмо. Сталася так, што на некаторы час я выязджаў са сталіцы.
Мне прыемна было даведацца, што Вы ўзнімаеце пытанні, звязаныя з далёкай гісторыяй вучобы тых студэнтаў, якія вучыліся ў Гомельскім педінстытуце і пісалі вершы. Маімі сябрамі былі Мікола Сурначоў, Кастусь Кірэенка, быў знаёмы з Леанідам Гаўрылавым, Васілём Корневым. Пачынаў пісаць добры мой сябра Фёдар Алесь. У час вайны я перапісваўся з ім і пасля вайны. Аб паэзіі ён нічога ніколі не гаварыў. Нядаўна я атрымаў ліст ад яго жонкі з Казані, даведаўся, што ён пакінуў гэты свет. Маю яго фота. Ён быў ваенным, падпалкоўнікам. Родам ён з вёскі Сычкава, з Бабруйшчыны.
Аб Сурначове я пісаў многа. Апошні артыкул у сувязі з яго 80-годдзем надрукаваны ў «Маладосці» №2 за 1998 г. У зборніку «Акопны спеў», які я склаў, асвятляецца шырока жыццё М. Сурначова. Мой верш пра яго я надрукаваў у «Маладосці» № 3 за 1998 г.
Не буду хваліцца, але скажу, што друк Беларусі даў многа матэрыялу ў сакавіку аб маім 80-годдзі. «Гомельская праўда», артыкул Міхася Даніленкі, «Беларуская ніва», «Рэспубліка», «Народная газета», «Чырвоная змена», «Во славу Родины», «Ранак», «Зорька», «Лім», «Настаўніцкая газета», часопісы «Маладосць» №2 і № 3 1998, «Полымя» № 3, «Роднае слова» №3, «Вясёлка» № 3, «Бярозка» № 5, «Пралеска» № 3.
Я маю пісьмы ад Сурначова часу вайны. Яны друкаваліся раней і ўключаны ў зборнік «Акопны спеў». Думаю здаць іх у Літаратурны музей.
На фронце я друкаваўся ва франтавых газетах, каб знайсці сяброў. Першым знайшоў мяне Мікола Сурначоў. Пасылаў вершы ў Маскву, дзе друкаваліся газеты «Савецкая Беларусь» і плакат-газета «Раздавім фашысцкую гадзіну». Друкаваліся там мае вершы.
Кузьма Чорны прысылаў мне газеты, у якіх друкаваліся мае вершы. Газеты я адсылаў Сурначову, некаторыя з іх я пранёс праз усю вайну. Захоўваю іх, як святыні.
Пра Кастуся Кірэенку скажу пару слоў. Аб ім многа напісана арыкулаў. Добры быў сябра. Працаваў у часопісе «Беларусь». Друкаваў мяне. Прыгадвалі студэнцкі Гомель.
Некаторыя матэрыялы буду вам высылаць: аб сустрэчах з пісьменнікамі, паездках па краіне.
У Гомелі выступаў з Астрэйкам, Карпавым, Скрыпкам, Дайлідам, Башлаковым.
Я мог бы ўказаць па крыніцы (газеты, часопісы), але знайсці і прыдбаць іх будзе цяжка.
З найлепшымі пажаданнямі поспехаў у высакароднай справе «прыбліжэння» паэтаў да нашага часу.
Сардэчна Паўлюк Прануза
15.06.1998.
Паважаныя таварышы!
У газеце “Літаратура і мастацтва” ад 19 лістапада 1999 г. я прачытаў паведамленне аб тым, што Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ф. Скарыны выдае зборнік аб беларускай мсове. Мне прыемна гэта навіна, бо я ў Гомелі вучыўся ў педінстытуце ў 1937 – 41 гг.
Жадаю вам помпехаў у гэтым цікавым і патрэбным выданні.
З павагай Паўлюк Прануза.
28.ХІ.1999 г.
Далей ідуць на 10 старонках аўтографы вершаў пра беларускую мову або пра сыноў беларускай мовы (“Роднае слова” (1944), “Са мной на фронце быў Купала” (1988), “Песня Купалы” (1988), “Мой родны кут…” (1998), “Родная мова” (1988), “Я з кнігай Коласа гнаў статак…” (1988), “Адбяры ў мяне мову…” (1998), Салаўіная мова” (1998), “Калі пішу на роднай мове…”.
…Чым больш праходзіць часу, чым большую колькасць самай важнай інфармацыі страчана, чым больш яе захоўвае памяць народа, тым больш значнымі і эпахальнымі здаюцца нам справы тых найлепшых людзей, якія калісьці вучыліся ці працавалі там, дзе знаходзімся мы. Але па гэтых жа прычынах усё менш застаецца дакументальных і рэчавых сведчанняў аб іх дзейнасці. Таму тое, што на сённяшні дзень яшчэ ўдалося знайсці, рэканструяваць і ажывіць, трэба прызнаваць шчаслівымі знаходкамі і найкаштоўнейшымі рэчамі. А таму іх трэба як мага хутчэй, паўней і лепш захаваць у галоўных “ячэйках” памяці народнай – музеях!
Падрыхтаваў спецыяліст
інфармацыйна-аналітычнага аддзела
ГДУ імя Ф. Скарыны
К.С. Усовіч.
